Niestety rozmowy dotyczące nadużyć seksualnych przysparzają rodzicom wiele trudności. Dotyczy to zresztą nie tylko rozmów o molestowaniu seksualnym, ale i o śmierci, ciężkich chorobach, kataklizmach czy prowadzonych na świecie wojnach. Wielu dorosłych zastanawia się, jak rozmawiać o tych wszystkich kwestiach, aby nie wzbudzić u dziecka niepokoju i lęku. Uwaga! Reklama do czytania Jak zrozumieć małe dziecko Podręcznik świadomego rodzicielstwa Rozwój seksualny dzieci Zadbaj o zdrową seksualność swojego dziecka Tylko dobre książki dla dzieci i rodziców | Księgarnia Natuli Część rodziców nie podejmuje w ogóle takich rozmów, a dzieje się tak z kilku powodów: nie potrafią rozmawiać na tzw. trudne tematy,uważają, że te problemy nie dotyczą ich dzieci,mają obawy, że pozbawią dziecko beztroski związanej z dzieciństwem,nie chcą wzbudzać u dziecka niepotrzebnego strachu,obawiają się, że dziecko zacznie przejawiać niezdrowe zainteresowanie sprawami seksualnymi (dotyczy rozmów o złym dotyku). Od czego zacząć? Dobrym początkiem rozmów o ochronie przed nadużyciami seksualnymi jest np. wspólne przeczytanie książki i rozmowa. Dobra książka dla dzieci w temacie nadużyć seksualnych powinna: uczyć wyznaczania granic ciała,wskazywać zasady bezpiecznego kontaktu z osobami obcymi,wzmacniać zachowania asertywne,zachęcać do głośnego wyrażania niezgody na zachowanie nieakceptowalne przez dziecko,zawierać treści dostosowane do wieku dziecka,wskazywać, jakie zachowania są niedozwolone między dzieckiem a osobą dorosłą. Istotna jest przede wszystkim świadomość dziecka, że dorosłym nie wolno robić wielu rzeczy. To bardzo ważne, ponieważ zdecydowana większość dzieci od najmłodszych lat uczona jest posłuszeństwa wobec osób dorosłych. Nauczmy nasze dziecko głośno krzyczeć: „Nie!”, „Zostaw!”, „Ratunku!”. Przypominajmy, że nie powinno zgadzać się na żadne propozycje ze strony obcych osób, przyjmować od nich prezentów, oddalać się z nieznajomym z placu zabaw. Niech nasze dziecko wie, że w momentach zagrożenia powinno głośno krzyczeć i wymachiwać rękami i nogami (dziecko, które zwraca na siebie uwagę w miejscu publicznym, przestaje budzić zainteresowanie sprawców nadużyć). Podczas przepychanek i siłowanek akceptujmy granice, które wyznacza nasz maluch. Nie łaskoczmy, kiedy mówi: „Stop!”. Gdy idziemy z wizytą do babci, nie zmuszajmy dziecka do udziału w pieszczotach, na które nie ma ochoty (pocałunki, przytulanie). Takie sytuacje uczą je, że może samo decydować o swoim ciele. Przekazaną wiedzę możemy utrwalać podczas odgrywania scenek, a w deszczowy wieczór wykonać wspólnie z dzieckiem „regulamin przebywania na podwórku lub/i placu zabaw”, w którym znajdą się najważniejsze kwestie związane z bezpieczeństwem. Pamiętajmy o tym, żeby wszystkie rozmowy odbywały się w atmosferze szacunku i miłości. Polecana literatura: Dagmar Geisler, Nie pójdę z nieznajomymMarcie Aboff, Nie lubię łaskotekElżbieta Zubrzycka, Powiedz komuśLiane Schneider, Zuzia nie korzysta z pomocy nieznajomegoChristian Tielmann, Maks nie rozmawia z obcymiElżbieta Zubrzycka, Dobre i złe sekretyDelphine Sauliere, Bernadette Despres, Zły dotyk. Nie!Pellegrino Marjorie White, Zbyt miłaKarolina Piotrowska, Rozwój seksualny dzieciJanina Wyżyńska, Jak chronić dzieci przed molestowaniem seksualnym? Foto: Filozofka, edukatorka seksualna, promotorka pozytywnej seksualności. Absolwentka podyplomowych studiów z edukacji seksualnej na ŚUM w Katowicach. Prowadzi warsztaty dla dzieci i dorosłych. Pomysłodawczyni pierwszego w Polsce sklepu specjalizującego się w sprzedaży książek, zabawek i pomocy dla dzieci wspierających rozwój psychoseksualny. Autorka aplikacji eduSeksus. Prowadzi stronę „Nie wierzę w bociana” poświęconą seksualności wieku rozwojowego. Prywatnie żona i mama. Uwielbia dobrą literaturę dziecięcą. Zobacz wszystkie artykuły autora

Nie wiem, czy to kwestia bieżących wydarzeń, czy powód jest inny, ale statystyki pokazują, że najczęściej wpisywanym do wyszukiwarki bloga hasłem jest „molestowanie”. W biblioteczce-apteczce znajdziecie kilka książek na temat złego dotyku. Teraz zebrałam wszystkie w jednym miejscu, żebyście nie musieli szukać. Do niedawna wielu rodziców wychodziło z założenia, że skoro ich dziecka problem wykorzystywania seksualnego nie dotyczy, to podejmowanie tego tematu nie ma sensu. Ostatnio widać dużą zmianę w podejściu do tego problemu. Większość rodziców zdaje sobie sprawę, że ucząc dziecko asertywności w kwestii własnego ciała i zwracając uwagę na zagrożenia, możemy zapobiec problemowi w przyszłości. Otrzymuję maile od osób, które chciałyby poruszyć z dzieckiem ten temat, ale nie potrafią znaleźć właściwych słów, nie chcą dziecka przestraszyć albo boją się niewygodnych pytań. Poniższe tytuły mogą ułatwić taką rozmowę, podpowiedzieć jak rozmawiać, żeby nauczyć dzieci zasad bezpieczeństwa i przygotować na trudne sytuacje, które mogą je spotkać, jednocześnie nie odbierając dzieciom zaufania do ludzi i pozytywnego obrazu świata. Książki „Już nie chcę całusów…”, „Nie lubię łaskotek”, „Moje ciało należy do mnie”, „Zły dotyk. Nie!”, „Tuli tuli, cmok cmok”, „Buziak? Nie!” i „Powiedz komuś” uczą dzieci wyznaczania granic swojej prywatności i intymności i mogą być wykorzystywana do celów profilaktycznych. Natomiast książki „Trzy pytania do dobrej wróżki”, „Pocałunek ślimaka”, „Dziewczynka, która przestała się uśmiechać” polecam jako pozycje terapeutyczne dla dzieci, które były ofiarami molestowania. Temat złego dotyku został też poruszony w książkach „Czy masz jakąś tajemnicę?”, „Dobre i złe sekrety”, „Wstyd i latający śpiwór”, „Moje prawa, ważna sprawa” i „Mam prawo i nie zawaham się go użyć”. A temat ogólnie pojętej asertywności w książkach „Zbyt miła” i „Zgadzam się, albo i nie” i „Grzeczna”. Rozmowy na temat ostrożności w stosunku do obcych może ułatwić „Nie pójdę z nieznajomym”. Już nie chcę całusów! Kasia uczy się mówić NIE, Jana Frey, przekład Ewa Martyna, ilustracje Betina Gotzen-Beck, Wydawnictwo Jedność, Kielce, 2007 r., ISBN: 978-83-7442-533-9; wiek 5+ Na przykładzie różnych scenek rozgrywających się w domu, sklepie czy na basenie sześcioletnia Kasia pokazuje rówieśnikom, że mają prawo do wyznaczania granic cielesnych, w których będą czuły się bezpieczne i do protestowania, kiedy ktoś te granice narusza. Książka pokazuje, że niechciany dotyk to nie tylko dotykanie intymnych części ciała, ale i sadzanie dziecka na kolanach, całowanie w policzek, obejmowanie czy łaskotanie wbrew jego woli, wchodzenie bez pukania do łazienki, a nawet komentarze na temat ciała dziecka, które dziecko krępują. Opowiadanie o Kasi zwraca uwagę rodziców na bardzo istotną kwestię: jeżeli chcemy, żeby nasze dziecko było pewne siebie w relacjach z obcymi i miało odwagę wyrażać niezgodę na niewłaściwe traktowanie, musimy najpierw sami dać mu prawo do odmawiania i szanować w domu ustalone przez dziecko granice. Dziecko, którego rodzice powtarzają, że nikt nie ma prawa go dotykać, jeśli nie ma na to ochoty i nikt nie może go zmuszać do dotykania siebie, a jednocześnie podczas rodzinnych spotkań zmuszają je do „obcałowywania” wszystkich ciotek, na pewno nie nauczy się asertywnej postawy. Nie lubię łaskotek, Marcie Aboff, przekład Elżbieta Zubrzycka, ilustracje Ewa Poklewska-Koziełło, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2004 r., ISBN 978-83-60577-18-9; wiek 3+ Krzyś kocha swojego wujka, ale nie lubi, kiedy wujek go łaskocze. Przed kolejną wizytą wujka chłopiec zastanawia się, co zrobić, żeby uniknąć łaskotek. Może namaluje sobie kropki na twarzy, żeby wujek pomyślał, że ma ospę? A może powie mamie, że jest chory i będzie mógł zostać w swoim pokoju? Z drugiej strony, nie chce żeby wujkowi było przykro, że jego łaskotki są dla Krzysia nieprzyjemne. Może wujek się na niego obrazi? W końcu chłopiec mówi o wszystkim mamie. Przy jej wsparciu zbiera się na odwagę i przeprowadza szczerą rozmowę z wujkiem. Wujek przestaje łaskotać chłopca a ich kontakty, wbrew obawom Krzysia, pozostają nadal dobre. Mały czytelnik dowie się z tej książki, że NIKT nie ma prawa go dotykać, jeżeli sobie tego nie życzy (nawet jeśli jest członkiem rodziny i nawet jeśli są to tylko niewinne łaskotki). Historia Krzysia w bardzo delikatny sposób uczy dziecko, że może samo decydować o swoim ciele. Autorki pokazują, że można rozmawiać o niechcianym dotyku już z dziećmi w wieku przedszkolnym i nie ma potrzeby poruszania przy tym tematu seksu, molestowania czy pedofilii. Zły dotyk NIE!, Delphine Saulière, przekład Anna Skowrońska, ilustracje Bernadette Després, Wydawnictwo Muchomor, Warszawa, 2005 r., ISBN: 83-89774-11-9; Wiek 7+ To poradnik w, lubianej przez dzieci, formie komiksu. Znajdziemy tam pięć historyjek z pięcioma różnymi dziecięcymi bohaterami, którzy spotkali się ze złym dotykiem. Hela została zwabiona do mieszkania sąsiada, który chciał zrobić jej zdjęcia, Tomek opowiada, jak starszy kuzyn, wszedł (bez pozwolenia) do łazienki, kiedy chłopiec się kąpał, Zosia spotkała bibliotekarza, który proponował jej podwiezienie do domu i nie chciał uszanować odmowy, Piotrek opowiada o natarczywym zachowaniu trenera, który próbował chłopca pocałować a Ania opisuje nieprzyjemną sytuację z ojczymem pod nieobecność mamy… Książka w prosty i zrozumiały sposób pokazuje, jakie zachowania wobec dzieci są niedozwolone. To bardzo ważne, ponieważ zdecydowana większość dzieci zakłada, że dorośli nie mogą mieć złych intencji (zwłaszcza jeśli są dla nich mili albo są to osoby znajome) i jest uczona posłuszeństwa wobec starszych. Poszczególne historie nie tylko uświadamiają dzieciom, jakie sytuacje są dla nich niebezpieczne, pokazują też, jak należy w takich sytuacjach reagować. Zawsze pokazany jest przykład nieprawidłowej i prawidłowej reakcji i ich możliwych konsekwencji. Autorzy zachęcają do głośnego wyrażania niezgody na niewłaściwe traktowanie i poinformowania osoby, do której dziecko ma zaufanie, o tym, co się wydarzyło. Na końcu jest słowniczek, który pomaga zrozumieć dzieciom niebezpieczne sytuacje i podpowiada słowa, żeby potrafiły mówić o tym, co je spotkało. Podano też numery telefonów zaufania. Moje ciało należy do mnie!, Gudrun Dittrich, przekład Mirosława Sobolewska, ilustracje Dagmar Geisler, wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa, 2015 r., ISBN 978-83-8069-089-9; wiek 6+ Bohaterka opowiadania, Klara, uczy małych czytelników asertywnych zachowań. Na przykładzie sytuacji z życia codziennego pokazuje dzieciom, że mają prawo przeciwstawić się zbyt wylewnej cioci, zbyt bezpośredniemu sąsiadowi czy namolnemu trenerowi i zawsze powinny powiedzieć dorosłemu, któremu ufają, jeżeli ktoś narusza ich prywatną przestrzeń. Bohaterka zwraca uwagę, że wyznaczanie granic nie dotyczy tylko osób obcych. Dziecko może nie chcieć, żeby sąsiad głaskał je po głowie albo szczypał w policzek a ciotka sadzała siłą na kolanach i obsypywała pocałunkami. Ma prawo zawsze sprzeciwić się, kiedy czyjś dotyk je zawstydza, budzi strach, albo sprawia przykrość. Bardzo ważny jest tu przykład cioci i wujka, ponieważ dzieci często wychodzą z założenia, że jeżeli ktoś jest dorosły a do tego znajomy, to na pewno nie chce ich skrzywdzić a, jak pokazują badania, w 80% przypadków dzieci są molestowane przez członków rodziny i osoby znajome. Powiedz komuś!, Elżbieta Zubrzycka, ilustracje Agnieszka Żelewska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2008 r., ISBN: 978-83-60577-03-05; wiek 4+ Większość dzieci ma zaufanie do dorosłych i jest przekonana, że jeżeli dorosły coś robi, to nie może być w tym nic złego. Książka uczy dzieci odróżniania właściwych zachowań od tych niewłaściwych. Ważne jest też pokazanie dzieciom, że opisane postępowanie dorosłych jest nie tylko niewłaściwe, ale i zabronione i karane. Na każdej stronie znajdziemy krótką i jasną informację, czego dorosłym nie wolno robić i sugestywną ilustrację sytuacji stanowiącej zagrożenie np. Nie wolno obrażać, wyzywać ani wyśmiewać dzieci, Nie wolno zabierać dzieci bez zgody rodziców, Nie wolno przytulać ani całować dzieci, kiedy nie mają na to ochoty, Nie wolno łaskotać dzieci, kiedy mówią: przestań! Nie wolno fotografować rozebranych dzieci, Nie wolno milczeć kiedy dzieciom dzieje im się krzywda, Nie wolno nie wierzyć dzieciom, które się skarżą, że są krzywdzone. Autorzy podkreślają, że dzieci zawsze powinny powiedzieć dorosłemu, któremu ufają, jeżeli czują się zagrożone, spotkało je coś złego albo było świadkiem cudzej krzywdy. Zachęcają do rozmowy, o tym co je niepokoi i proszenia o pomoc. Bardzo cenne wydaje mi się uświadomienie dzieciom, że nie są bezbronne wobec dorosłych i wcale nie muszą się godzić na złe traktowanie, ponieważ wiele osób i instytucji pilnuje, żeby prawa dziecka nie były naruszane. Dziewczynka, która przestała się uśmiechać, Gilles Tibo, przekład Elżbieta Zubrzycka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2004 r., ISBN 83-89574-80–2; wiek 7+ Książka przeznaczona jest do pracy terapeutycznej z dziećmi, które były ofiarami molestowania. Bohaterka ma sekret, którego nie może nikomu zdradzić, nawet swojej najlepszej przyjaciółce, Paulinie. Tylko pewien pan (przyjaciel mamy), który często ogląda z Ewą telewizję i zawsze chce ją myć, zna jej straszną tajemnicę. Pan daje dziewczynce słodycze, zabawki i pieniądze, żeby milczała, ale również straszy, że gdyby mama poznała ich sekret, przestałaby Ewę kochać, powiedziałaby, że jest kłamczuchą, a dziewczynka musiałaby iść do więzienia. Ewa boi się, że sekret wyrwie jej się niechcący z ust, dlatego przestaje mówić. Dopiero dzięki jednemu z rysunków Ewy nauczycielka domyśla się, co ją dręczy. Książka uwalnia dzieci, które doświadczyły złego dotyku, od poczucia winy, tłumacząc, że nie zrobiły nic złego a całą winę za zaistniałą sytuację ponosi dorosły. Opowiadanie o Ewie daje też wsparcie, pokazując, że są osoby dorosłe, którym można zaufać i które na pewno im pomogą, tak jak pomogły bohaterce. Rodzice i wychowawcy znajdą w książce wskazówki, po czym można poznać, że być może doszło do przemocy seksualnej wobec dziecka, jakie zachowania dzieci powinny wzbudzić ich czujność, jakich sygnałów ostrzegawczych nie można bagatelizować. Pocałunek ślimaka, Fabrizia Poluzzi, przekład Agnieszka Maria Stefańska, wydawnictwo WAM, seria Wielkie problemy naszych dzieci, Kraków, 2010 r., ISBN: 978-83-7505-648-8; wiek 6+ Bohaterką książki „Pocałunek ślimaka” jest Blanka, dziewczynka w wieku szkolnym, która ma szczęśliwe dzieciństwo, kochających rodziców i przyjaciół, z którymi lubi spędzać czas. Jednak pewnego dnia, wujek przyjaciółki zamienia się w „czarnego człowieka”, „żarłoczną bestię o stu łapskach”. Od tego czasu Blanka dziwnie się zachowuje. Nie chce odwiedzać koleżanki, unika pieszczot rodziców, złości się na brata. Dziewczynka nie potrafi sobie poradzić z emocjami spowodowanymi przez to zdarzenie, obwinia się, że sprowokowała całą sytuację i boi się opowiedzieć o tym rodzicom, chociaż tajemnica ciąży jej jak kamień. Gdy dziewczynka tnie na kawałki lalkę od wujka Melissy rodzice domyślają się, że wydarzyło się coś złego. W końcu Blanka opowiada im wszystko i czuje wielką ulgę. Dzieci dowiadują się z książki, że zawsze powinny powiedzieć rodzicom (lub dorosłym, którym ufają), kiedy ktoś dotykiem sprawia im przykrość. Nawet jeżeli sprawcą jest ktoś znajomy. Dorośli będą wiedzieli, co należy zrobić, żeby sprawca poniósł karę i nigdy więcej ich nie skrzywdził. Lektura ma ułatwić ofiarom złego dotyku wyjawienie ich „strasznej tajemnicy”. Problem bohaterki został przedstawiony delikatnie, nie wprost. Do opisania molestowania autorka użyła metafor. Dzięki temu dziecko odnajdzie w tej historii podobieństwa do swojej sytuacji, ale nie będzie czuło się zdemaskowane. Rodzice i opiekunowie znajdą w książce wskazówki, jak przeprowadzić rozmowę z dzieckiem, które prawdopodobnie doświadczyło złego dotyku, jak znaleźć odpowiednie słowa, żeby nie narazić go powtórnie na traumatyczne przeżycia. Trzy pytania do dobrej wróżki. Jak pomóc dziecku mówić o krzywdzie, Elżbieta Zubrzycka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2007 r., Seria BEZPIECZNE DZIECKO, ISBN: 978-83-605-7710-3; wiek 5+ Rodzeństwo, Maciuś i Jola, stało się ofiarą przemocy seksualnej ze strony przyjaciela mamy. Dzieci ukrywają swoje bolesne doświadczenia, ponieważ nie potrafią wyrazić tego, co je spotkało. Boją się też, że jeśli ich tajemnica się wyda, to mama pójdzie do więzienia a one trafią do domu dziecka… Książka jest przeznaczona do pracy terapeutycznej z dziećmi, które były molestowane. Lektura ma na celu „otwarcie” dziecka, ułatwienie mu rozmowy na ten temat. Dzieci, które doświadczyły złego dotyku, najczęściej nie mówią o tym nikomu, ponieważ zostały zastraszone przez sprawcę, wstydzą się i boją konsekwencji. Brakuje im również wiedzy na temat zasad, które zostały złamane i nie zdają sobie sprawy, że mają prawo protestować przeciwko zachowaniom, które sprawiają im przykrość. Nierzadko milczą również dlatego, że nie potrafią ubrać w słowa tego, co się stało. Małych bohaterów książki odwiedza Dobra Wróżka, która odpowiada na ich pytania. Wróżka przekonuje dzieci, że muszą powiedzieć o swoim problemie dorosłemu, do którego mają zaufanie (to może być nauczycielka, babcia, albo mama przyjaciółki). Tylko w ten sposób sprawca poniesie karę a sytuacja więcej się nie powtórzy. Dzieci nauczą się z opowiadania terminów, których mogą użyć, żeby opowiedzieć o swojej krzywdzie. Książka może też stanowić nieocenioną pomoc dla dorosłych, bo również dla nich są to niełatwe tematy. Opowiadanie Elżbiety Zubrzyckiej podpowiada właściwe słowa do rozmowy z dzieckiem, pomaga dotknąć tego, co delikatne i bolesne, w bezpieczny sposób. Tuli tuli, cmok cmok, Anita Lehmann, przekład Paulina Błaszczykiewicz, ilustracje Kasia Fryza, Wydawnictwo Kropka, Warszawa 2020, ISBN: 978-83-66500-73-0; wiek 3+ Mała Emma lubi kiedy całują i przytulają ją rodzice, ale nie przepada za pieszczotami ze strony przychodzących z wizytą członków dalszej rodziny. Babci skrzypią łokcie, ciocia pachnie piwnicą, a wujek drapie dziewczynkę wąsami. Dlatego Emma nie bardzo cieszy się na kolejne odwiedziny. Sytuacja zmienia się, kiedy dziewczynka dostaje psa. Tytan pachnie błotem i uwielbia lizać wszystkich po twarzy. Kiedy przychodzą goście, dziewczynka puszcza czworonoga przodem… Mała ilość tekstu i kolorowe obrazki sprawiają, że przekaz jest zrozumiały nawet dla trzylatków. Bardzo podobają mi się ilustracje. Proste, nowoczesne, kolorowe. Fantastycznie oddają emocje bohaterki, kiedy jest na siłę przytulana i obsypywana pocałunkami i pokazują opresyjność tej sytuacji. Świetna propozycja dla wszystkich dzieci, które nie lubią powitalnych całusów i dla wszystkich babć, cioć i wujków, którzy mają problem z poszanowaniem przestrzeni osobistej dziecka. Buziak? Nie!, Barbara Rose, przekład Anita i Robert Jonczyk, ilustracje Volker Fredrich, Wydawnictwo sam, Racibórz 2019, ISBN: 978-83-953321-2-8; wiek 3+ Mały Leon nie cierpi buziaków, a jego rodzina – wyszminkowana ciocia, wujek z kłującą brodą i babcia, która zostawia sztuczną szczękę w szklance, a nawet pudel Puszek – wręcz przeciwnie. Pewnego dnia cała rodzina przychodzi na przyjęcie urodzinowe taty Leona. Chłopiec nie chce wyjść z pokoju. Przeraża go myśl, że będzie musiał pocałować na powitanie wszystkich gości. W końcu bierze przykład ze starszego rodzeństwa i wymyśla sposób, który ma raz na zawsze uwolnić chłopca od wymuszanych buziaków. Wypija śmierdzącą miksturę, brudzi sobie nią buzię i tym razem to on nie daje członkom rodziny prawa do odmowy. Dzięki pomysłowi Leona książka jest zabawna, ale jaki przekaz płynie z tej historii? Albo wymyślisz coś naprawdę obrzydliwego, żeby zniechęcić członków rodziny, albo będziesz już zawsze obsypywany niechcianymi pocałunkami?! Zabrakło mi tu jasnego komunikatu ze strony osoby dorosłej, że dziecko wcale nie musi uciekać się do takich sztuczek. Zabrakło mi aktywnej postawy mamy i taty, którzy nie tylko dawaliby dziecku przyzwolenie na mówienie nie, ale i wspierali je w egzekwowaniu swoich praw. Osobiście zdecydowanie bardziej odpowiada mi zakończenie zaproponowane przez M. Aboff, ale obserwując bardzo pozytywne reakcje dzieci na książkę Barbary Rose widać, że historia Leona przemawia do dzieci i ma szansę odnieść zamierzony efekt, a to jest przecież najważniejsze. Polecam dla dzieci 3+ (rodzice mogą dopowiedzieć to, czego zabrakło w książce). I dla wszystkich babć i wujków, którzy mylą asertywność ze złym wychowaniem.

Miejsce wydania Warszawa : Hasła przedmiotowe Dziecko 100 %a Saulière, Delphine 260 %a Warszawa : %b Muchomor, %c cop. 2019. 650 %a Molestowanie seksualne 655 %a Publikacje dla dzieci 700 %a Després, Bernadette 700 %a Skowrońska, Anna %e Tł.

zły dotyk książka dla dzieci